Or you want a quick look: Sự tích Cô Bé Thượng Ngàn
Trong hệ thống thần linh Tứ Phủ, Cô bé là những vị tiên cô tọa trên Tòa Sơn Trang và hầu cận mẫu. Trong hệ thống này bao gồm Cô Bé thuộc hàng Tứ Phủ Thánh Cô và Cô Bé Bản Đền Bản Cảnh. Cô Bé Thượng Ngàn chính là một trong những vị Cô Bé thuộc hàng Tứ Phủ Phủ Thánh Cô. Cô linh thiêng nên con nhang, đệ tử thường dâng lễ cầu cô lộc tài, công danh.
Cùng hàng vị với Cô còn có Cô Bé Thoải Phủ – vị Thánh Cô anh linh, tài giỏi, hầu cận Mẫu.
[external_link_head]Sự tích Cô Bé Thượng Ngàn
Cô Bé Thượng Ngàn là vị tiên cô tọa trên tòa Sơn Trang hầu cận mẫu Thượng Ngàn. Cô rất linh thiêng và rất hay về ngự đồng. Cô được thờ ở rất nhiều nơi, mỗi nơi lại truyền miệng một thần tích riêng về cô. Cũng bởi lẽ đó mà cách gọi cô cũng khác nhau ở mỗi nơi đó.
Xem thêm: Cô Chín Sòng Sơn là ai – Sự tích và đền thờ Cô Chín Sòng Sơn. 
Ở mỗi nơi này lại truyền miệng một sự tích khác nhau về tiên cô. Cụ thể:
- Cô Bé Tân An:
Tại xã Tân An, Văn Bàn, Lào Cai đã tồn tại một ngôi đền từ xa xưa gọi là Đền Cô Tân An. Đây là nơi thờ tự vị nữ chúa có tên húy là Hoàng Bà Xa. Theo nhân dân, ngài đã có công chinh phạt giặc ác, giữa bình yên cho quê hương cùng với cha là đức quan Hoàng Bảy. Để ghi công ơn, nhân dân đã lập đền thờ ngài tại đây.
- Cô Bé Minh Lương:
Cô là con gái của một gia đình bố người Dao, mẹ người Mường. Trong một lần, đi làm về, ông bà thấy con gái của mình bị hai con rắn cắn chết. Quá đau lòng, ông bà không nỡ chôn mà đặt cô ở trên sàn. Đến sáng, thấy mối đùn lên đắp mộ cho cô. Dân làng thấy vậy cho là cô đã linh hóa nên lập miếu thờ. Vào thời kỳ giặc Cờ Đen, Cô bé Minh Lương đã hiển linh giúp quan quân triều đình đánh tan giặc ác, giữ bờ cõi bình yên. Không chỉ thế, cô còn nhiều lần hiển linh giúp dân chữa bệnh vượt qua những thời kỳ hiểm nghèo.
- Cô Bé Mỏ Than:
Truyện kể rằng Thần Kim Quy thấy mỏ quý của vua cha mẫu mẹ tại đền Mỏ Than đã rủ cá Kình biển Đông về cùng nhau mang hết mỏ này ra vùng Nam Hải. Ông Cóc ở gần miếu Sơn Thần đã nghiến răng báo lên thiên đình. Ngọc Hoàng ngay lập tức đã cử Cô xuống địa giới. Cô bé cưỡi trên lưng hai con rồng bay xuống. Khi bay xuống, cô thấy khoảng trời âm u có khí lạnh bay bên. Cô vội nhảy xuống với được hai vết chân chẹn lên thần Kim Quy bắt rùa hóa đá. Nhờ Cô Bé Mỏ Than mà bách gia trăm họ vẫn còn “mỏ tụ đồng” xưa. Cô bắt ông Ba Mươi phủ phục bên mình, cô xin vua cha mẫu mẹ cho cây xanh bao bọc lấy mỏ và bốn mùa tỏa bóng mát cho cô hoàn thành việc cha việc mẹ. Ngoài ra cô còn giúp dân lành chữa bệnh. Những lúc thư nhàn cô lại gọi đàn chim ngũ sắc về vây quanh ca hát. Khi cô đi xa cô thường để lại đôi dải thắt lưng màu đen (đôi long xà có mào) để giữ đền giữ phủ. Người ta truyền rằng ai mà nhìn thấy ông rắn có mào thì người đó sẽ được lên danh lên giá. Nhưng người đó phải là người thực tâm hướng thiện.
Ngoài ra, Cô Bé Đông Cuông – cô bé anh linh hầu cận Mẫu Đông Cuông cũng là một hiện thân của Cô Bé Thượng. Tìm hiểu sự tích và bản văn Cô Bé Đông Cuông.
Căn cô bé Thượng Ngàn
Người hợp căn hợp mệnh sẽ mang căn Cô Bé Thượng Ngàn. Người có căn Cô Bé Thượng Ngàn thường rất dễ tính, tính cách vui vẻ, hòa đồng thậm chí là hơi tinh nghịch như một cô bé. Ngoài ra, nếu cô cho lộc, người này cũng sẽ làm ăn thuận lợi, có tiền có của.
Dâng lễ Cô Bé Thượng Ngàn
Cô Bé Thượng Ngàn linh thiêng thường ban tài lộc, công danh cho những con nhang, đệ tử nhất tâm cầu khấn cô. Do đó cứ đến ngày rằm mùng một hoặc những ngày đầu xuân năm mới, khách hành hương từ khắp nơi lại đổ về đền, mang theo mâm lễ vật thể hiện lòng thành để dâng bái và xin lộc tiên cô.
Thông thường, các con hương sắm một mâm lễ đầy đủ gồm một đĩa hoa, một đĩa quả gồm nhiều loại quả, một cơi trầu, quả cau, cút rượu, xôi thịt, giấy tiền, thẻ hương cùng cánh sớ.
Xem thêm: Tổng hợp sự tích và cách dâng lễ các vị thánh trong hệ thống Tứ Phủ
Ngoài những lễ vật này, nhiều con hương, đệ tử thành tâm thường muốn dâng tiến một lễ vật đẹp, sang, mang ý nghĩa tốt đẹp để có thể bày trên ban thờ thánh trong thời gian dài. Oản Tài Lộc chính là thức lễ phù hợp nhất. Oản được thiết kế tỉ mỉ đẹp sang, mang ý nghĩa tài lộc tốt lành lại có thể để được tới 6 tháng không bị hỏng mốc, cực thích hợp bày trên ban thờ thánh.
Với quanh oản dâng lễ Cô Bé Thượng Ngàn, người ta thường dâng oản xanh lá vì cô được thờ tự trên thượng ngàn.
Muốn dâng oản xinh, oản đẹp lên cô thì nên tìm đến Oản Cô Tâm. Oản Cô Tâm là đơn vị chuyên cung cấp cho thị trường những mẫu oản nghệ thuật tuyệt đẹp được làm bởi những nghệ nhân làm oản tài năng với những mẫu thiết kế được sáng tạo dựa trên sự nghiên cứu kỹ càng về văn hóa tín ngưỡng tâm linh thờ cúng ngàn đời của Người Việt. Đảm bảo quanh oản dâng yết cửa Tiên Cô luôn là oản đẹp nhất, sang trọng nhất, lộng lẫy nhất chứng tâm thành kính cho vị gia chủ đến dâng hương.
Hầu giá cô bé Thượng Ngàn
Cô Bé Thượng Ngàn là vị tiên cô nổi tiếng rất hay về ngự đồng. Khi về ngự, cô thường mặc áo màu lục, chân mang hài xanh, lưng đeo gù với muôn ngàn hoa giống như một thiếu nữ xinh đẹp trên thượng ngàn.
Vị trí đền Cô Bé Thượng Ngàn và cách di chuyển đến đền
Cô Bé Thượng Ngàn được thờ ở rất nhiều nơi, tuy nhiên nơi đền thờ cô nổi tiếng nhất là ở gần đền Quan Đệ Tam trên đường Hùng Vương, Lạng Sơn.
Ngoài ra, Cô Bé Thượng Ngàn cũng được nhân dân nghiêm cẩn phụng thờ tại đền Chí Mìu, Bắc Giang mà tại đây người dân gọi cô bằng cái tên khác là Cô Bé Chí Mìu. Xem chi tiết tại Đền Chí Mìu – ngôi đền nổi tiếng cầu tài cầu lộc.
Muốn đến dâng lễ đền, bạn có thể di chuyển bằng xe khách hoặc phương tiện di chuyển cá nhân.
- Với xe khách, từ Hà Nội bạn đến bến xe Mỹ Đình, bắt xe đến thành phố Lạng Sơn. Đến bến bạn bắt xe đến đền tại Hùng Vương, Chi Lăng, thành phố Lạng Sơn cách khoảng 2km. Tổng thời gian đi mất khoảng 3 tiếng rưỡi cho quãng đường 152Km.
- Với xe ô tô, xe máy bạn sẽ phải di chuyển khoảng 3 tiếng cho quãng đường dài 152km. Quãng đường này có mất phí nhưng là quãng đường nhanh nhất và tối ưu nhất. Bạn đi khỏi Hà Nội theo đường Cầu Vĩnh Tuy – ĐCT Hà Nội Bắc Giang – Cao tốc Bắc Giang Lạng Sơn – QL1A – đến thành phố Lạng Sơn đi theo đường Hùng Vương để đến đền. Tổng thời gian đi mất khoảng 2 tiếng rưỡi đến 3 tiếng.
Hát văn Cô Bé Thượng Ngàn
Bản 1
Riêng một thú trên ngàn thiếu lĩnh
Đỉnh non bồng một cảnh sơn trang
Xinh thay thời thú trên ngàn
Bầu trời cảnh Phật phong quang bốn mùa
Trên bát ngát trăm hoa đua nở
Dưới cảnh rừng bầy thú dạo chơi
Chim bay phấp phới mọi nơi
Cá theo dòng nước đua bơi vẫy vùng
Trên ngàn tùng gió rung lác đác
Đỉnh sườn non đá xếp treo leo
Người xuôi kẻ ngược hò reo vang lừng
Núi xếp núi mấy tầng cao thấp
Cây chen cây tràn ngập màu xanh
Càng nhìn đồi núi càng xinh
Hương phô sắc thắm đua tranh mọi màu
Ngắm thích chí một bầu phong cảnh
Mùi cơm lam, thịt thính, tính ưa
Đồng Đăng, Ao Cả, Chợ Bờ
Sông Thao, sông Cả, sông Bờ, sông Dâu
Kìa Ngư phủ buông câu thả lưới
Nợ tiều phu đốn củi rừng sâu
Bốn mùa gió mát trăng thâu
Non nhân nước trí một bầu cảnh tiên
Thú cảnh vật rừng sim ao cá
Sẵn mang giang, măng trúc măng tre
Bạn Tiên đủng đỉnh ra về
Nón chiêng hài xảo lăng hoa ngạt ngào
[external_link offset=1]Sớm sông Lô, tối vào tuần hạc
Bạn tiên ngồi đàn hát líu lo
Rượu tăm hiến đủ ba vò
Cơm lam, thịt thính, khế chua măng vầu
Thoi độc mộc đua nhau bẻ lái
Vượt muôn trùng thác Cái Ghềnh con
Ầm ầm nước chảy đá mòn
Xa nghe tiếng vượn ru con buồn rầu
Loài bách thủ rủ nhau tìm đến
Vượt muôn trùng dâng tiến quả hoa
Lệnh truyền bạch tượng chín ngà
Tiên Cô giá ngự kèn loa xập xình
Ngự tính tình đàn thông phách trúc
Nhịp xênh ngô sáo trúc véo von
Xa nghe tiếng cú gọi hồn
Rừng thiêng nước độc đầu non hổ gầm
Loài bầy cáo âm thầm lặng lẽ
Lũ gà rừng thường lệ điểm canh
Nửa đêm giờ Tý hiện hình
Áo chàm vòng bạc đai xanh mỹ miều
Giận hài xảo lưng đeo cung tiễn
Hú ba quân thắng tiến rừng sâu
Lệnh truyền mán mọi sơn đầu
Nghe Cô hạ lệnh rủ nhau mà về
Cho trấn khắp sơn khê rừng cấm
Các cửa rừng Bắc Nẫm sông Neo.
Dù ai mắc bệnh hiểm nghèo
Tiên Cô phù chú bệnh đều tan không
Kẻ xuôi ngược dốc lòng thành kính
Nguyện đời đời hưng thịnh đề đa
Thỉnh Cô trắc giáng đền tòa
Khuông phù đệ tử vinh hoa thọ trường.
Bản 2:
Xinh thay thời thú Cô Ngàn
Cô đi trảy hội sơn trang mới về
Rung rinh rẽ mái tóc thề
Khi chơi miền ngược lúc về miền xuôi
Đồi non bướm lượn hoa cười
Rừng xanh hiện xuống cứu người trần gian
Sơn lâm dọn quán bán hàng
Đồng nhang lính thánh vào hàng hỏi mua
Hàng Cô hàng chát hàng chua
Hàng cay hàng đắng ai mua thì vào
Hàng Cô chẳng đáng là bao
Đắng cay ngoài lưỡi ngọt ngào trong tâm
Hàng cô hoa cỏ sơn lâm
Củ mài rau sắng cúc tần chi chi
Hàng Cô chẳng thiếu thức gì
Trái chanh trái ớt cùng thì quả dưa
Hỏi rằng như thế đủ chưa
Hay là chưa đủ vì chưa có đào
Ngàn xanh hái mận hái đào
Sơn lâm cảnh đẹp cô vào hái sung
Non cao nước biếc ngàn trùng
Cô lên trên đất Mộc Châu hái xoài
Sơn hôm cô bẻ măng mai
Cô đi Bình Lục hái vài quả na
Đường về xứ Lạng bao xa
Cô đi hái trái thanh trà chín cây
Tiện đường cô ghé về đây
Về đền Bắc Lệ vui vầy suối khe
Đường xa mưa gió chẳng nề
Xe loan thượng ngự giáng về đền đây
Rượu cần say, gió bay tà áo
Mặc mưa phùn giông bão sá chi
Lòng thành thiết lập đàn y
Cơm lam thịt thính (Cô bé) có hề trọng khinh
Rượu nồng dâng cô một bình
Ốc dăm ba cái cua cành mười ba con
Dâng cô ngàn của lạ vật ngon
Lễ này tiến nạp Sơn Trang Bắc Lệ Ngàn
Trên đời nhiễu nối dở dang
Trăm điều chếch lệch cô bé ngàn để tâm
Ai thời có phúc cho phần
Đăng nhang phụng sự giáng lâm đàn tràng
Thỉnh Cô loan giá ngự phàm
Khuông phù đệ tử an khang thọ trường
[external_link offset=2]Bản 3:
Về đồng cô chít khăn lam
Cô bận áo lục
Đôi lẵng lòng thòng
Cô quảy trên vai
Lẵng hoa cô xếp thực tài
Cưỡi mây đạp gió,
cô đi đôi hài
xanh xảnh xành xanh
Trên Bát ngát trăm hoa đua nở
Kẻ ngược xuôi qua lại cúc cung
Chơi đâu thời đó vui mừng
Dạy chim oanh hót dạy người rừng bán buôn
Có phen dạy vượn ru con
Con kêu con hót nỉ non buồn rầu
Một đàn cầm thú bảo nhau
Con kêu con hót con tâu con quỳ
Con bay trước cửa rù rì
Giọng như chim sáo tì ti tình là
Dạo chơi khắp hết gần xa
Đêm đem biến hiện vào ra cửa rừng
Phép màu lục trí thần thông
Lầu hồng phủ tía thánh cung ra vào
Đêm đêm gác tía võng đào
Cây xanh mắc vòng cành cao cợt cười
Quở đến ai trong dạ bồi hồi
Ruột gan nóng sốt như sôi như bào
Đặt mình là thấy chiêm bao
Đã hay đau ốm lại hao tốn tiền
Biết ra thời nhẹ như tên
Nếu mà không biết như thuyền bỏ neo
Quở cho trăm chứng hiểm nghèo
Khi thời lội suối lúc trèo lên cây
Làm cho lòng dạ vơi rầy
Cơm ăn chẳng được nước rầy cầm hơi
Thuốc vào lại vã mồ hôi
Phép thành uy trời khôn đổi được đâu
Còn ai trốn tránh chưa hầu
Biết danh Cô Bé phải mua về đền
Đôi hài quả nón dâng lên
Tiến về thánh phủ, trình lên bơ tòa
Độ người đi nụ về hoa
Đi tươi về tốt đi xa về gần
Ai thời có phúc cho phần
Thay quyền vương mẫu câm cân cõi phàm
Thương ai núi ngọc non vàng
Cho buôn may bán đắt nhẹ nhàng thảnh thơi
Cô lại cho tài lộc hơn người
Phúc cao thọ hưởng đời đời ấm no
Tâm thành khấn nguyện cô cho
Nhớ mà trả lễ đừng vờ quên đi
Muốn quên cô để cho quên
Một lần không giả cô bắt đền ba
Tiên cô vốn tính hay là
Trần gian không biết cô đà trêu chơi
Giận ai cô chẳng chả nhời
Làm tôi Cô Bé Thượng suốt đời thành tâm
Ba mươi mùng một hôm rằm
Hương hoa lễ vật thành tâm đảo cầu
Hôm nay tiến bản văn chầu
Khuông phù đệ tử sở cầu tòng tâm.[external_footer]
