Tiểu luận Luật dân sự- Phân chia di sản trong trường hợp có thừa kế mới

Or you want a quick look: Tiểu luận Luật dân sự- Phân chia di sản trong trường hợp có thừa kế mới

Trong Bộ luật dân sự nước ta cũng như nhiều Bộ luật dân sự của các nước trên thế giới , các quy định về thừa kế giữ vai trò quan trọng, nó thường được cấu thành thành một cơ cấu riêng. Trong giao lưu dân sự, vấn đề thừa kế càng có ý nghĩa quan trọng , đặc biệt là khi cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường , tài sản của thành viên trong xã hội cũng được tăng lên đáng kể cả về số lượng và giá trị của nó. Thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật là hai hình thức đặc trưng cho hai loại thừa kế khác nhau. Dù ở hình thức nào thì việc xác định khối di sản thừa kế và phân chia di sản là một trong những yếu tố pháp lí hết sức quan trọng. Có thể nói : “ di sản thừa kế là yếu tố quan trọng hàng đầu trong các án kiện và thừa kế. Phân chia di sản thừa kế là vô cùng phức tạp và có rất nhiều tình huống xảy ra. Để tìm hiểu kĩ hơn về vấn đề phân chia di sản trong tình huống đặt ra là có người thừa kế mới xuất hiện, em xin được chọn đề tài : “ Phân chia di sản trong trường hợp có thừa kế mới”. 

Do kiến thức còn nhiều hạn hẹp nên bài làm còn nhiều thiếu xót, em kính mong các thầy cô bỏ qua và góp ý để bài làm của em tốt hơn. 

NỘI DUNG

I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ PHÂN CHIA DI SẢN THỪA KẾ

1. Khái niệm về di sản thừa kế và phân chia di sản thừa kế

Khái niệm di sản thừa kế

Từ xa xưa người Việt Nam đã biết dành dụm, chắt chiu cho các thế hệ sau. Để nói về những gì đời trước, người trước để lại cho đời sau, người sau, người ta dung thuật ngữ di sản. 

Di sản là toàn bộ tài sản có giá trị vật chất hoặc giá trị tinh thần cùng với các nghĩa vụ về tài sản được lưu truyền, tiếp nối từ thế hệ này sang thế hệ khác, từ đời này sang đời khác, được bảo hộ về mặt pháp lí. 

Thuật ngữ di sản được dung khả phổ biến trong nhiều lĩnh vực của đời sống, song trong mỗi lĩnh vực thuật ngữ này lại được hiểu theo những nghĩa khác nhau. Trên lĩnh vực pháp luât, thuật ngữ “di sản” được các nhà làm luật sử dụng để chỉ di sản thừa kế trong pháp luật dân sự. Nó được hiểu là phần tài sản thuộc sở hữu hợp pháp của người chết để lại cho người sống. 

Ở Việt Nam chưa có văn bản nào định nghĩa về di sản thừa kế mà chỉ liệt kê về di sản thừa kế. Điều 634, Bộ luật dân sự năm 2005 quy định: “Di sản bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết trong tài sản chung của người khác” . Như vậy di sản thừa kế là toàn bộ những tài sản thuộc quyền sở hữu của người chết bao gồm tài sản riêng, phần tài sản trong khối tài sản chung, cũng như các quyền về tài sản mà người đó được các cơ quan thẩm quyền giao khi còn sống. 

Khi nói về di sản thừa kế vẫn có nhiều quan điểm khác nhau ở các thời kì cũng khác nhau, đây là một vấn đề hết sức phức tạp. 

Quan điểm thứ nhất cho rằng: di sản thừa kế bao gồm tài sản và các nghĩa vụ tài sản mà người chết để lại. Tức là người để lại di sản khi còn sống ngoài tài sản mà họ có thì còn có các khoản nợ (nghĩa vụ dân sự) khác. Các nghĩa vụ tài sản của họ để lại khi chết sẽ được dịch chuyển cho những người thừa kế. Người thừa kế sẽ phải thực hiện việc thanh toán nợ của người chết để lại kể cả trong trường hợp tài sản của người chết không đủ để trả nợ và phải chịu trach nhiệm vô hạn với nghĩa vụ đó. Quan điểm này đã không còn phù hợp với sự phát triển của đất nước, Sắc lệnh số 97/SL ngày 22/5/1950 đã xoát bỏ quy lệ bất công này. 

Quan điểm thứ hai cho rằng: di sản thừa kế bao gồm tài sản và nghĩa vụ tài sản trong phạm vi người chết để lại. Theo quan điểm này, người thừa kế không phải thực hiện nghĩa vụ tài sản bằng tài sản riêng của mình mà chỉ trong phạm vi di sản của người chết để lại. Quan điểm này khác với quan điểm thứ nhất ở chỗ, người thừa kế không phải chịu trách nhiệm một cách vô hạn đối với những khoản nợ của người chết để lại. 

Quan điểm thứ ba cho rằng: di sản thừa kế chỉ bao gồm các tài sản của người chết để lại mà không bao gồm các nghĩa vụ tài sản. Đây là quan điểm phù hợp với quy định của BLDS 1995 và BLDS 2005. Vì:

Khi còn sống, người để lại di sản có quyền sở hữu hợp pháp đối tài sản mà họ có được, bên cạnh đó, có thể còn có những nghĩa vụ tài sản đối với các chủ thể khác. Các nghĩa vụ này phát sinh từ các giao dịch dân sự hoặc các quan hệ pháp luật khác mà người để lại di sản chưa kịp thực hiện, toàn bộ tài sản cũng như nghĩa vụ tài sản sẽ được để lại là tất yếu. Tuy nhiên, tất cả các yếu này của người chết để lại, gọi là cái của người trước để lại, được xác định là di sản chứ không là di sản thừa kế. 

Về mặt ngữ nghĩa: thừa kế là thừa hưởng của cải của người đã khuất. Theo từ điển Tiếng việt thì thừa kế được đinh nghĩa là “ hưởng của người chết để lại cho”. Với ý nghĩa này thì không thể nói, người thừa kế được hưởng nghĩa vụ tài sản hay được hưởng các tài sản nợ. Những giá trị này không mang lại lợi ích cho người tiếp nhận thì không được coi là di sản. Vì vậy không thể coi các nghĩa vụ là được thừa kế. 

Về phương diện truyền thống đạo đức: Cha mẹ sinh con ra thì có nghĩa vụ chăm lo, nuôi nấng con cái. Họ luôn cố gắng để tạo tiền đề vững chắc cho con cái sau này. Người con, người cháu sẽ hưởng di sản thừa kế để làm ăn, phát triển cuộc sống và để lại cho con cái đời sau. Một điều dĩ nhiên là những tài sản mà người chết để lại phải thuộc quyền sở hữa của họ và không trái với các quy định của pháp luật. Quyền thừa kế và quyền sở hữu có mối quan hệ mật thiết với nhau. Do tính chất vĩnh viễn và tuyệt đối của quyền sở hữu mà nguyên tắc liên tục của việc đảm nhận tư cách sở hữu đối với tài sản được đặt ra “ thừa kế là việc dịch chuyển tài sản của người chết sang cho những người con sống”. Như vậy với ý nghĩa trên, di sản thừa kế chỉ tài sản của người chết mà không bao gồm các nghĩa vụ tài sản. 

Về phương diện pháp lí: theo quy định tại khoản 1 điều 637 BLDS 2005 “ những người thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ về tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại…” . Ngoài việc nhận di sản thì người thừa kế phải có trách nhiệm thanh toán các khoản nợ do người chết để lại. Ở đây người thừa kế thực hiện nghĩa vụ tài sản mà người chết để lại không phải với tư cách là một chủ thể mới, họ không thay thế vị trí của chủ thể, họ thực hiện nghĩa vụ tài sản bằng tài sản của người chết để lại, nợ của người chết không phải là nợ của người hưởng di sản. Sau khi thanh toán toàn bộ nghĩa vụ của người chết để lại và những chi phí liên quan đến di sản thừa kế, nếu tài sản không còn thì khi đó không còn tài sản để chia thừa kế và như vậy thì không có quan hệ nhận di sản thừa kế. Nếu tài sản còn để chia cho người có quyền hưởng di sản thì phần di sản còn lại này mới được coi là di sản thừa kế. 

Tóm lại, Di sản thừa kế là phần di sản còn lại sau khi đã thanh toán nghĩa vụ của người chết để lại và các chi phí liên quan đến di sản . Di sản này sau khi tách phần di sản dùng vào việc thờ cúng và di tặng (nếu người để lại di sản có xác định)sẽ chia theo di chúc hoặc theo quy định của pháp luật cho những người thừa kế. 

Khái niệm phân chia di sản thừa kế

Hiện nay do sự phát triển của kinh tế xã hội, dẫn đến tài sản tích lũy của mỗi gia đình, cá nhân ngày càng nhiều. Vì vậy các tranh chấp liên quan đến các vấn đề thừa kế ngày càng gia tăng. Đích cuối cùng của tranh chấp thừa kế là xác định di sản và phân chia di sản đúng để đảm bảo quyền và lợi ích của các chủ thể có liên quan. 

Thế nào là phân chia di sản thừa kế?Phân chia di sản thừa kế là tập hợp các hoạt động nhằm xác lập quyền sở hữu đối với phần di sản cho từng người một có quyền hưởng thừa kế trong khối di sản chung sau khi đã thực hiện nghĩa vụ tài sản từ di sản . Chấm dứt tình trạng nhiều người cùng có quyền được hưởng thừa kế từ một hoặc nhiều tài sản do người chết để lại. 

Khái niệm phân chia di sản chỉ đặt ra khi có ít nhất từ 2 người có quyền thừa kế trở lên còn nếu như chỉ có 1 người duy nhất có quyền hưởng di sản thì chỉ có mình họ phải thực hiện các nghĩa vụ tài sản của người chết để lại và cũng chỉ mình họ được sở hữu khối tài sản. 

2. Phân chia di sản thừa kế cho những người thừa kế

Kể từ thời điểm mở thừa kế, bất cứ lúc nào những người thừa kế cũng có quyền yêu cầu phân chia di sản. Phụ thuộc vào sự thỏa thuận của những người thừa kế mà di sản có thể đem chia ngay lúc đó hoặc sau một thời gian. Vì thế, việc cử người quản lí di sản để đảm bảo còn nguyên giá trị của di sản là rất quan trọng. Ngoài ra còn phải xác định chính xác di sản thừa kế mà người chết để lại. Việc xác định này căn cứ vào giấy tờ, tài liệu chứng minh quyền sở hữu hoặc sử dụng hợp pháp đối với khối tài sản đó. Đối với trường hợp di sản thừa kế thuộc sở hữu chung thì việc xác định tài sản chung của người để lại di sản có thể dựa trên những thỏa thuận đã có từ trước hoặc căn cứ vào văn bản do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành. Việc phân chia di sản thừa kế có hai trường hợp. Đó là:

Chia thừa kế theo pháp luật

Khối di sản được phân chia theo quy định của pháp luật trong trường hợp được quy định tại điều 675 BLDS 2005. Phần di sản thừa kế được tính như sau:

Di sản còn lại để phân chia = Tổng khối di sản – (Nghĩa vụ tài sản mà người chết để lại + các chi phí khác)

Về nguyên tắc, khi thanh toán nghĩa vụ tài sản, pháp luật hiện hành đã quy định về thứ tự ưu tiên thanh toán, căn cứ vào lợi ích của các chủ thể, mức độ cần thiết đối với tài sản của người được thanh toán (điều 683 BLDS 2005)

Các chi phí khác được nói đến ở đây có thể là tiền mai tang cho người chết , tiền trả thù lao cho người quản lí di sản, các chi phí để quản lí,…

vChia thừa kế khi có di chúc

Nếu người chết để lại di chúc thì có nhiều trường hợp xảy ra. Giả sử trong di chúc, người chết có để lại di tặng và di sản dùng vào việc thờ cúng thì phần để phân chia cho những người thừa kế được tính như sau:

Di sản còn lại để phân chia = tổng khối di sản – (Thanh toán nghĩa vụ tài sản + di tặng + di sản dùng vào việc thờ cúng + người hưởng di sản theo điều 669) 

Cũng có trường hợp người chết để lại di sản để lại cho việc thờ cúng hoặc chỉ có di tặng , có trường hợp không để lại cả hai và cũng không xuất hiện người thừa kế theo điều 669 BLDS 2005. 

Các vấn đề về di tặng và di sản dùng vào việc thờ cúng có rất quan điểm và ở các thời kì khác nhau cũng được quy định khác nhau. 

Người hưởng di sản theo điều 669 là những người hưởng di sản không phụ thuộc vào nội dung của di chúc. Quy định nay trong bộ luật dân sự hiện hành nhằm hạn chế quyền định đoạt tài sản của người lập di chúc để bảo vệ quyền và lợi ích thiết thực cho một số người thừa kế theo pháp luật. 

3. Các căn cứ phân chia di sản thừa kế

vKhái niệm căn cứ phân chia di sản thừa kế

Khi phân chia di sản thừa kế thì dù có phân chia theo di chúc hay phân chia theo pháp luật thì cũng đều phải căn cứ theo những quy định chung của pháp luật. Trong bộ luật dân sự Việt Nam chưa có định nghĩa cụ thể về khái niệm căn cứ pháp lí phân chia di sản thừa kế. Đây là một điều bất cập trong bộ luật dân sự Việt Nam. Theo ý nghĩa của từ căn cứ trong từ điển Tiếng việt và theo những quy định của pháp luật hiện hành, chúng ta có thể hiểu: “ căn cứ phân chia di sản thừa kế là những sự kiện pháp lí mà trên cơ sở đó các chủ thể tiến hành việc phân chia di sản thừa kế”

vCác căn cứ phân chia 

- Theo sự thỏa thuận của những người thừa kế

Pháp luật Việt Nam luôn khuyến khích việc thỏa thuận, tự nguyện khi phân chia di sản thừa kế của những người thân quen trong gia đình. Điều 4 BLDS 2005 đã ghi nhận nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận. Khi những người thừa kế đã đạt được sự thỏa thuận, thống nhất về cách chia thì đó có thể là căn cứ để phân chia di sản thừa kế. Tòa án chỉ tham gia giải quyết trong trường hợp những người thừa kế không tìm được tiếng nói chung. 

Khi phân chia di sản theo thỏa thuận,người thực hiện phân chia di sản có thể tham gia nhưng đây không phải là điều kiện bắt buộc. Người thực hiện phân chia di sản có thể đồng thời là người quản lí di sản. Theo khoản 2 điều 681 BLDS “ Mọi thỏa thuận của người thừa kế phải được lập thành văn bản” , trong trường hợp : “ Những người thừa kế theo pháp luật hoặc theo di chúc mà trong di chúc không xác định rõ phần di sản được hưởng của từng người thì họ có quyền yêu cầu công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản…”(khoản 1, điều 49, Luật công chứng 2005)

- Theo ý chí của người định đoạt di chúc

Thừa kế theo di chúc và việc dịch chuyển tài sản của người đã chết cho người khác còn sống theo quyết định của người đó trước khi chết được thể hiện trong di chúc. Tùy vào ý chí của người lập di chúc mà người được thừa kế theo di chúc được hưởng các phần di sản nhiều ít khác nhau. Nhà nước ta luôn ưu tiên phương thức dịch chuyển di sản theo di chúc , pháp luật tôn trọng và bảo đảm ý chí của người để lại di chúc. Họ có thể để lại di sản cho bất kì ai, kể cả những người không có quan hệ hôn nhân , huyết thống, nuôi dưỡng với họ;…tức là họ được tự do thể hiện ý chí, Nhà nước không ấn định trước phạm vi người được hưởng thừa kế theo di chúc. Tóm lại phân chia di sản theo ý chí định đoạt của người lập di chúc là căn cứ để tiến hành việc phân chia di sản thừa kế , làm phát sinh quyền sở hữa của người có quyền thừa kế

- Thừa kế theo pháp luật

Thừa kế theo pháp luật và việc dịch chuyển tài sản của người chết cho những người còn sống theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định. Những người được hưởng thừa kế theo pháp luật là những người có quan hệ huyết thống, quan hệ hôn nhân, quan hệ nuôi dưỡng với người để lại di sản. Việc chia thừa kế theo pháp luật đặt ra khi người chết để lại di sản mà không có di chúc mà có di chúc nhưng không có hiệu lực pháp luật, người thừa kế từ chối nhận di sản… đối với thừa kế theo pháp luật những người ở cùng một hàng thừa kế thì được hưởng các phần di sản công bằng, ngang nhau. 

Pháp luật các luật các nước trên thế giới và pháp luật Việt Nam quy định cho phép áp dụng hai hình thức thừa kế theo pháp luật và theo di chúc để chia di sản,tùy từng trường hợp cụ thể có thể áp dụng cả hai hình thức. 

4. Các nguyên tắc phân chia di sản thừa kế

Nguyên tắc phân chia di sản thừa kế theo di chúc 

Một số nguyên tắc phân chia di sản thừa kế theo di chúc:

Tôn trọng ý chí của người lập di chúc

Nhà nước ta luôn tôn trọng ý chí của người lập di chúc. Các quyền của người lập di chúc được quy định tại điều 648 BLDS 2005. Nhà nước chỉ hạn chế ý chí của người lập di chúc trong một số trường hợp nhất định. 

Tôn trọng sự thỏa thuận của những người thừa kế

Thỏa thuận có ý nghĩa rất quan trọng trong quan hệ thừa kế. Tòa án chỉ tham gia giải quyết trong trường hợp tranh chấp xảy ra khi những người thừa kế đã thỏa thuận, bàn bạc với nhau nhưng không đạt đến kết quả thống nhất. Tôn trọng sự thỏa thuận của những người thừa kế là việc cụ thể hóa của nguyên tắc này. 

Việc phân chia phải đảm bảo tình đoàn kết trong gia đình

Nguyên tắc này xuất phát từ nguyên tắc tôn trọng đạo đức , truyền thống tốt đẹp quy định tại điều 8 BLDS 2005. 

Nguyên tắc phân chia di sản thừa kế theo pháp luật

Ưu tiên chia cho những người ở hàng thừa kế trước

Theo pháp luật hiện hành, những người thừa kế theo pháp luật được quy định thành từng hàng (khoản 1, điều 676 BLDS 2005). Những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất được coi là những người có quan hệ gần gũi nhất đối với người chết tiếp đến là hàng thứ hai và thứ ba. Pháp luật ưu tiên chia cho những người ở hàng thừa kế thứ nhất trước “ Những người ở hàng thừa kế sau chỉ đươc hưởng thừa kế , nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản” (khoản 3, điều 676 BLDS 2005)

Chia đều bằng nhau cho những người thừa kế cùng hàng. 

Nguyên tắc này là sự cụ thể hóa điều 5 BLDS và thể hiện rõ nhất trong điều 52 Hiến pháp 2013. Trong quan hệ thừa kế nói chúng và trong phân chia di sản thừa kế nói riêng, nguyên tắc này cần được bảo đảm. Những người thuộc cùng một hàng thừa kế được hưởng di sản như nhau (khoản 2 điều 676 BLDS 2005) 

Phân chia di sản phải ưu tiên cho một số thành viên trong gia đình 

Về nguyên tắc, trong trường hợp di chúc hợp pháp có hiệu lực thì những người thừa kế sẽ được hưởng đúng phần người lập di chúc chỉ định, sự định đoạt này được pháp luật tôn trọng. Trong trường hợp, người lập di chúc không cho hoặc cho ít hơn so với quy định của pháp luật đối với những đối tương là con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng, con đã thành niên mà không có khả năng lao động hưởng thừa kế thì sẽ được pháp luật ưu tiên cho những người này được hưởng di sản theo tỉ lệ nhất định (điều 669 BLDS 2005). Nguyên tắc được được dựa trên quan hệ huyết thống, nuôi dưỡng, hôn nhân. 

5. Ý nghĩa của việc phân chia di sản

Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của những người được hưởng thừa kế 

Theo điều BLDS 2005 “ Kể từ thời điểm mở thừa kế, những người thừa kế có các quyền, nghĩa vụ tài sản cho người chết để lại” . Như vậy những người thừa kế sẽ trở thành chủ sở hữu đối với tài sản mà người chết để lại. Nhưng chỉ sau khi việc phân chia diễn ra họ mới là chủ thể thực sự đối với những tài sản đó và có những quyền hợp pháp đối với tài sản đó. Việc phân chia di sản chính xác đầy đủ sẽ tránh được những tranh chấp không đáng có giữa những người thừa kế, tình cảm giữa các thành viên trong gia đình. Đối với những đối tượng thuộc điều 669 , phân chia di sản chính xác để đảm bảo quyền và lợi ích của họ, không để họ bị thiệt thòi, tránh tình trạng những người có quyền thừa kế mà không được hưởng. 

Bảo đảm quyền và lợi ích của người có liên quan

Trong trường hợp người chết để lại cả di sản và nghĩa vụ tài sản (khoản nợ), những khoản nợ này vẫn chưa được thanh toán thì việc phân chia chính xác tạo điều kiện thuận lợi để những người thừa kế thực hiện nghĩa vụ tài sản chính xác đối với các chủ thể có liên quan. 

Bảo đảm tính minh bach, công bằng của pháp luật

Phân chia di sản chính xác hợp lí bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự sẽ tạo ra tâm lí tin tưởng vào pháp luật và đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước nói chung

Tăng cường tinh thần trách nhiệm và tình cảm của những người thừa kế với nhau và với người đã khuất

Khi nghĩa vụ tài sản mà người chết để lại vẫn chưa đươc thanh toán thì những người thừa kế sẽ phải cùng nhau thực hiện nghĩa vụ đó trong phạm vi di sản mình được hưởng. Đó ko những là trách nhiệm mà còn là tình cảm đối với người đã khuất. Mặt khác, những người thừa kế sẽ căn cứ vào hoàn cảnh cụ thể để tự bàn bạc thỏa thuận phân chia khai thác sử dụng di sản thừa kế một cách hợp lí nhất, phù hợp với từng người. 

II. PHÂN CHIA DI SẢN THỪA KẾ TRONG TRƯỜNG HỢP CÓ THỪA KẾ MỚI

1. Thế nào là người thừa kế mới? 

Người thừa kế mới được hiểu là những người thừa kế của người để lại di sản xuất hiện sau khi di sản đã được phân chia (đối với phân di sản được giải quyết theo pháp luật) Bao gồm những người sau đây:

-  Con của người để lại di sản sinh ra và còn sống sau thời điểm di sản thừa kế được phân chia (trong trường hợp thai đôi ,thai ba …nhưng tại thời điểm phân chia di sản chỉ xác định thai một)

-  Người được tòa án xác nhận là con hoặc cha, mẹ của người để lại di sản những quyết định hoặc bản án của tòa án có hiệu lực sau thời điểm phân chia di sản . 

- Con hoặc cha, mẹ của người để lại di sản đã bị tòa án tuyên bố là đã chết trước thời điểm người để lại chết nhưng con có tin tức xác thực là còn sống hoặc đã trở về sau thời điểm phân chia di sản . 

Nếu di sản được chia cho hàng thừa kế thứ hai và thứ ba ,thì người thừa kế mới ở các hàng thừa kế này được xác định như trên

Theo liệt kê trên thì người thừa kế mới chỉ bao gồm là những người thừa kế theo pháp luật. Mặt khác, theo khoản 1, điều 687, BLDS 2005 không quy định cụ thể về người thừa kế mới chỉ là những người thừa kế theo luật hay cả những người thừa kế theo di chúc của người để lại di sản. Vì thế một câu hỏi được đặt ra là nếu sau thời điểm di sản của người chết đã được phân chia mới xuất hiện người thừa kế theo di chúc thì người thừa kế theo di chúc đó có được coi là người thừa kế mới hay không? Câu trả lời là không, vì : trường hợp người thừa kế xuất hiện sau khi di sản đã được phân chia được hiểu là trường hợp di chúc mà người đó được chỉ định là người thừa kế được tìm thấy hoặc chị được công bố sau khi di sản đã được phân chia. Trong khi BLDS 2005 đã quy định rằng: “ Kể từ thời điểm mở thừa kế , nếu bản di chúc bị thất lác hoặc bị hư hại đến mức không thể thể hiện đầy đủ được ý chí của người lập di chúc và cũng không có bằng chứng nào chứng minh được ý nguyện đích thực của người lập di chúc thì coi như không có di chúc và áp dụng các quy định về thừa kế theo pháp luật”

Trong trường hợp di sản chưa chia mà tìm thấy di chúc thì di sản được chia theo di chúc (điều 666 BLDS 2005). Dẫn chiếu quy định trên để thấy rằng tại thời điểm phân chia di sản mà di chúc không xuất hiện thì được coi là không có di chúc và di sản sẽ được phân chia theo pháp luật. Vì thế sau khi di sản phân chia mới xuất hiện di chúc thì di chúc đó sẽ không được thừa nhận nữa . Điều đó cũng có nghĩa là người được chỉ định trong bản di chúc đó không được coi là người thừa kế mới. 

2. Phân chia di sản khi có thừa kế mới

Khi người thừa kế mới xuất hiện thì không thực hiện việc phân chia di sản bằng hiện vật nhưng những người thừa kế đã nhận di sản cũng phải thanh toán cho người thừa kế mới một khoản tiền tương đương với kỉ phần thừa kế theo luật mà người đó được hưởng tại thời điểm chia di sản thừa kế . Khoản tiền mà mỗi người thừa kế phải thanh toán cho người thừa kế mới tỷ lệ tương ứng với phần di sản mà họ đã nhận ,trừ trường hợp giữa họ có thỏa thuận khác. (quy định tại khoản 1, điều 687 BLDS 2005). Thỏa thuận này không được trái với pháp luật, đạo đức xã hội. 

Các căn cứ và nguyên tắc phân chia được áp dụng như đã trình bày ở phần I. 

Quy định này tạo sự dễ dàng, thuận lợi trong việc phân chia di sản thừa kế khi người thừa kế mới xuất hiện sau thời điểm phân chia di sản thừa kế. Trên thực tế có nhiều trường hợp,các hiện vật đã phân chia cho người thừa kế , nếu yêu cầu chia lại sẽ rất phức tạp và khó thực hiện. Ngoài ra, việc xác định giá trị tài sản thừa kế để quy đổi thành tiền cho người thừa kế mới sẽ đảm bảo được quyền lợi và vật chất của họ. Ông Pierre Bezzard , Chánh tòa thương mại, tòa án tư pháp tối cao Cộng hòa Pháp cho rằng : “ việc xuất hiện người thừa kế mới không phải là không có , việc quy định như trong dự thảo của các bạn hết sức phù hợp với thực tế nhất là quy định người thừa kế mới hưởng thừa kế bằng tiền tại thời điểm chia thừa kế”

Tuy nhiên, quy định này cũng tồn tại sự bất cập. Bởi vì trong nhiều trường hợp, di sản thừa kế ngoài giá trị hiện vật còn mang ý nghĩa tinh thần đối với người thừa kế cần được hưởng . Ví dụ như những vật mang kỉ niệm buồn vui với người đã khuất với người còn sống qua nhiều năm tháng… các hiện vật này rất khó có thể định giá , thậm chí là không gì thay thế được vì vậy việc yêu cầu của pháp luật về việc đinh giá tài sản thừa kế để thanh toán cho người thừa kế mới là có phần chưa hợp lý. 

Việc thỏa thuận giữa người thừa kế mới và những người thừa kế khác sẽ được ghi thành văn bản theo các căn cứ và nguyên tắc được trình bày ở phần I trên. 

3. Một số điểm cần lưu ý

Đối với người thừa kế mới là thai nhi

Thai nhi được coi là người thừa kế theo quy định tại điều 635 và khoản 1 điều 685 của Bộ luật dân sự 2005. 

Theo quy định của các điều luật trên thì mặc dù chưa phải công dân thưc thụ ,nhưng thai nhi vẫn được hưởng di sản như bất kì người thừa kế khác. Phần chia di sản theo pháp luật thì khi phân chia di sản nêu có người thừa kế cùng hàng đã thành thai nhưng chưa sinh ra ,thì phải dành lại một phần di sản bằng phần thừa kế mà người khác được hưởng ,nếu người thừa kế đó còn sống khi sinh ra. Đây là trường hợp bắt buộc phải dựa trên quan hệ huyết thống cho nên một người đã thành thai trước thời điểm mở thừa kế thì mặc nhiên người này được coi là con của người đã chết . Theo điều63 luật hôn nhân và gia đình năm 2000 quy định : “1. Con sinh ra trong thời kỳ hôn nhân hoặc do người vợ có thai trong thời kỳ đó là con chung của vợ chồng. Con sinh ra trước ngày đăng ký kết hôn và được cha mẹ thừa nhận cũng là con chung của vợ chồng. 2. Trong trường hợp cha, mẹ không thừa nhận con thì phải có chứng cứ và phải được Tòa án xác định. Việc xác định cha, mẹ cho con được sinh ra theo phương pháp khoa học do Chính phủ quy định”. 

Muốn xác định người con sinh sau khi bố nó chết nhưng đã thành thai trước khi người chết để lại di sản hay chưa thì phải căn cứ vào thời gian thực tế ,tồn tại thai nhi là 300 ngày ,kể từ thời điểm mở thừa kế ,đến khi nó được sinh ra. Việc đòi hỏi của pháp luật là :Đứa trẻ sinh ra phải còn sống sau thời điểm mở thừa kế ,nhưng lại ko quy định là sống trong thời gian bao lâu mới được hưởng di sản . Trong thực tế có nhiều trường hợp thai nhi chết trong bụng mẹ hoặc sinh ra một vài ngày ,thậm chí một vài tiếng đồng hồ mới bị chết thì có có xác định cho hưởng di sản thừa kế không ?

Có ý kiến cho rằng chỉ cần đứa trẻ được sinh ra và còn sống nghĩa là thai nhi không chết trong bụng mẹ và nó còn sống trong một khoảng thời gian nào đó là được hưởng di sản . 

Ý kiến khác lại cho rằng đứa trẻ đó được sinh ra được coi là còn sống để hưởng di sản phải có căn cứ pháp lí để xác định đó là một có nhân thực thụ như giấy khai sinh . Nhưng thực thế có những đứa trẻ sinh ra vì một lí do nào đó mà có thể vài ba tháng bố mẹ mới khai sinh cho đứa trẻ ,thì nó được coi là một cá nhân tồn tai trong xã hội chưa? Theo quy định tại Điều 23 của nghị định sô 158/NĐ CP ngày 27/12/2005 của chính phủ về đăng kí và quản lý hộ tịch: “Trẻ em sinh ra sống được từ 24 giờ trở lên rồi mới chết cũng phải đăng ký khai sinh và đăng ký khai tử. Nếu cha, mẹ không đi khai sinh và khai tử, thì cán bộ Tư pháp hộ tịch tự xác định nội dung để ghi vào Sổ đăng ký khai sinh và Sổ đăng ký khai tử. Trong cột ghi chú của Sổ đăng ký khai sinh và Sổ đăng ký khai tử phải ghi rõ "Trẻ chết sơ sinh"”

Theo quy định cũng có thể hiểu là đứa trẻ được sinh ra mà chưa sống được 24h thì không được coi là còn sống để hưởng thừa kế . Thiết nghĩ ,pháp luật của nước ta cần có quy định cụ thể vê trường hợp này để giúp các cấp tòa án xác định một cách thống nhất đối với những thai nhi được pháp luật bảo lưu quyền thừa kế . 

Trong trường hợp bào thai đó trước khi sinh ra chỉ xác định là một người nhưng khi sinh ra khi sinh ra thì là trẻ sinh đôi ,sinh ba ,thì suất thừa kế để dành cho bào thai đó được chia đều cho những đứa trẻ được sinh ra là anh chị ,em

Con con ngoài giá thú của một người đều là người thừa kế hàng thứ nhất của người đó. Cha, mẹ của người con ngoài giá thú là những người thừa kế hàng thứ nhất của người con của mình. 

Thời hiệu khởi kiện về thừa kế

Điều 645 Bộ luật Dân sự năm 2005 quy định thời hiệu khởi kiện về thừa kế trong hai trường hợp như sau:

-  Thời hiệu khởi kiện để người thừa kế yêu cầu chia di sản, xác nhận quyền thừa kế của mình hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác là mười năm, kể từ thời điểm mở thừa kế. 

-  Thời hiệu khởi kiện để yêu cầu người thừa kế thực hiện nghĩa vụ về tài sản của người chết để lại là ba năm, kể từ thời điểm mở thừa kế. 

Theo Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao số 02/ HĐTP ngày 19 tháng 10 năm 1990 hướng dẫn áp dụng một số quy định của pháp luật thừa kế, có nêu:

-  Trong trường hợp do trở ngại khách quan mà không thể thực hiện được quyền khởi kiện trong thời hạn quy định tại khoản 1, khoản 2 Điều này thì thời gian bị trở ngại khách quan không tính vào thời hiệu khởi kiện. 

-  Đối với trường hợp đã quá các thời hạn quy định tại Điều này mà đương sự mới khởi kiện vì có trở ngại khách quan như đương sự bị mất năng lực hành vi, do ốm đau, tai nạn. . . thì Toà án vẫn thụ lý và giải quyết theo thủ tục chung. Trong trường hợp đương sự đã không thực hiện quyền khởi kiện trong thời hạn quy định mà không có lý do chính đáng thì Toà án trả lại đơn kiện cho đương sự theo quy định tại khoản 2 Điều 36 của Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các vụ án dân sự. 

-  Đối với người thừa kế là người chưa thành niên vào thời điểm mở thừa kế thì thời hiệu khởi kiện về thừa kế được tính từ ngày họ đủ 18 tuổi. 

Vì thế đối với các trường hợp người thừa kế mới là con hoặc cha, mẹ của người để lạ di sản nhưng được tòa án quyết định sau thời điểm phân chia di sản hoặc con hoặc cha, mẹ của người để lại di sản trở lại sau thời điểm phân chia di sản thi phải căn cứ vào thời hiệu khởi kiện thừa kế để nếu có tranh chấp xảy ra thì vẫn được hưởng di sản thừa kế của mình. 

Xét một ví dụ: Chúng tôi có một người anh trai bị tòa án tuyên bố là chết năm 1999. Sau đó sáu năm, tức năm 2005, bố chúng tôi qua đời và không để lại di chúc. Năm 2006, anh em chúng tôi đã chia di sản thừa kế. Đến năm 2009 anh trai tôi người mà bị tòa án tuyên bố chết vào năm 1999 đã quay trở về. Xin quý luật sư gần xa cho ý kiến anh trai tôi người đã bị tuyên bố là chết trở về, thì chúng tôi có phải chia lại di sản thừa kế của bố chúng tôi hay không?

Khoản 1 và Khoản 3 Ðiều 83 Bộ Luật dân sự 2005 quy định: 

"1. Khi một người bị tuyên bố là đã chết trở về hoặc có tin tức xác thực là người đó còn sống thì theo yêu cầu của người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan, Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố người đó là đã chết. 

3. Người bị tuyên bố là đã chết mà còn sống có quyền yêu cầu những người đã nhận tài sản thừa kế trả lại tài sản, giá trị tài sản hiện còn"

Đồng thời, Điều 645 BLDS 2005 quy định: "Thời hiệu khởi kiện để người thừa kế yêu cầu chia di sản, xác nhận quyền thừa kế của mình hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác là mười năm, kể từ thời điểm mở thừa kế. "

Như vậy, ở thời điểm năm 2009, khi người anh trai xuất hiện trở lại, theo Điều 645 đã nêu, người anh trai hoàn toàn có quyềnkhởi kiện chia di sản, xác nhận quyền thừa kế của mình. Và theo khoản 3 Điều 83 đã nếu trên, thì người anh trai vẫn có quyền được trả lại tài sản, giá trị tài sản. Nếu di sản này hiện còn (và hiện tại là đã chia cho những người thừa kế khác) và vẫn còn hiên hữu, những người được chia này đang sử dụng/sở hữu di sản này thì người bị tuyên bố chết này vẫn có quyền đòi lại di sản khi trở về. Người anh trai trong trường hợp này thuộc trường hợp người thừa kế mới là anh ta có quyền yều cầu những người thừa kế đã được phân chia thanh toán cho anh ta phần di sản thừa kế của mình bằng tiền được quy đổi từ những hiện vật đã được phân chia. 

KẾT LUẬN

Phân chia di sản thừa kế là một vấn đề khá quan trọng và phức tạp trong vấn đề thừa kế. Vấn đề thừa kế mới và những hiệu lực pháp luật liên quan cần phải được quy định cụ thể hơn để tránh tình trạng phân chia di sản không đúng, mất công bằng của pháp luật. Trên thực tế, các vụ án kiện về phân chia tài sản khi có người thừa kế mới còn khá là mới mẻ ở Việt Nam. Bài viết trên đây em đã trình bày một số quan điểm của mình về vấn đề này, em mong các thầy cô bổ sung thêm cho em. Em xin chân thành cảm ơn!

Tiểu luận - Một số bất cập trong các quy định của bộ luật dân sự về thừa kế theo di chúc

MỞ ĐẦU

Ra đời trong thời kỳ đổi mới của đất nước, với nhiệm vụ "bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, bảo đảm sự bình đẳng và an toàn pháp lý trong quan hệ dân sự, góp phần tạo điều kiện đáp ứng các nhu cầu vật chất và tinh thần của nhân dân, thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội", đến nay, bộ luật này đã phát huy tích cực vai trò của nó trong việc quản lí đất nước. tuy nhiên, với tình hình xã hội ngày càng phát triển, đời sống không ngừng được nâng cao, nhu cầu về mọi mặt của con người ngày càng lớn, các mối quan hệ xã hội phát sinh ngày càng đa dạng và phức tạp,… thì những quy định của bộ luật không thể dự liệu hết các trường hợp xảy ra trong thực tế, không thể đáp ứng hết các yêu cầu ngày càng cao của con người; có nhiều quy định còn chung chung, dễ dẫn đến những cách hiểu khác nhau, gây khó khăn, mâu thuẫn trong quá trình áp dụng. 

Riêng trong lĩnh vực về thừa kế, các tranh chấp về thừa kế có xu hướng ngày càng tăng với tính chất ngày càng phức tạp.Sự áp dụng pháp luật không thống nhất giữa các cấp tòa án, sự hiểu biết pháp luật còn hạn chế của các cá nhân là những yếu tố làm cho tranh chấp về thừa kế theo di chúc ngày một tăng đồng thời làm cho các vụ kiện tranh chấp về thừa kế bị kéo dài, không dứt điểm. trên khía cạnh khác, cũng do luật về thừa kế chưa quy định cụ thể cũng như chưa thể dự liệu hết các trường hợp có thể sảy ra trên thực tế nên còn gây lung túng cho việc áp dụng. để làm rõ vấn đề này, em xin chọn đề tài: “một số bất cập trong các quy định của bộ luật dân sự về thừa kế theo di chúc” để nghiên cứu, làm rõ trong bài tập lớp lần này của mình.

 

NỘI DUNG

1. Một số vấn đề lí luận.

1.1 Thừa kế và một số quy định chung về thừa kế.

1.1.1 Thừa kế và quyền thừa kế.

Ngay từ khi Nhà nước và pháp luật chưa ra đời thì quan hệ thừa kế  đã tồn tại như một yếu tố khách quan. Thừa kế với ý nghĩa là một phạm trù kinh tế có mầm mống và xuất hiện ngay trong thời kỳ sơ khai của xã hội loài người.

Quan hệ thừa kế là một quan hệ pháp luật xuất hiện đồng thời với quan  hệ sở hữu và phát triển cùng với sự phát triển của xã hội loài người. Khi có tư hữu, nhà nước ra đời, quyền thừa kế được pháp luật quy định, bảo vệ.Mỗi nhà nước khác nhau có hệ thống những quy phạm pháp luật về thừa kế khác nhau.Pháp luật thừa kế thể hiện rõ bản chất giai cấp. Quyền thừa kế với tư cách  là  một  chế  định  pháp  luật,  luôn  gắn  liền  với  một  nhà  nước  nhất định.

1.1.2 Quy định chung về thừa kế.

Các quy định chung về thừa kế được quy định tại các điều từ Điều 631- đến Điều 645 BLDS 2005 về một số vấn đề cơ bản như: quyền thừa kế của cá nhân( Điều 631); quyền bình đảng về thừa kế của cá nhân (Điều 632); thời điểm, địa điểm mở thừa kế (Điều 633);di sản(Điều 634); người thừa kế(Điều 635); thời điểm phát sinh quyền, nghĩa vụ của người thừa kế( Điều 636); thựa hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại(Điều 637); người quản lí tài sản (Điều 638); nghĩa vụ của người quản lí tài sản(Điều 639); quyền của người quản lí tài sản(Điều 640); việc thừa kế của những người có quyền thừa kế di sản của nhau mà chết cùng thời điểm(Điều 641); từ chối nhận tài sản(Điều 642); người không được quyền hưởng tài sản(Điều 643); tài sản không có người nhận thừa kế thuộc nhà nước(Điều 644); thời hiệu khởi kiện về thừa kế(Điều 645).

1.2 Di chúc.

1.2.1 Định nghĩa di chúc.

Theo quy định tại điều 646 BLDS- 2005 thì: “ Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết”. 

1.2.2 Đặc điểm của di chúc.

Với định nghĩa trên, ta có thể thấy một số đặc điểm cơ bản của di chúc như:

Thứ nhất: di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân mà không phải của bất cứ chủ thể nào khác:Di chúc là hành vi pháp lí đơn phương của người lập di chúc qua việc lập di chúc, cá nhân đó làm xác lập một giao dịch dân sự về thừa kế theo đó, họ sẽ định đoạt phần tài sản của mình cho những người khác mà không cần biết những người đó có đồng ý nhận di sản của mình hay không. Ngoài ra, di chúc chung của vợ chồng cũng vậy, cho dù nó là sự thể hiện ý chí chung của vợ chồng, nhưng nó vẫn chỉ là thể hiện ý chí đơn phương trong giao dịch dân sự.

Hai là: mục đích của việc lập di chú là nhằm chuyển tài sản là di sản của mình cho người khác đã được xác định trong di chúc:  Để được coi là một căn cứ để chuyển dịch tài sản của mình sau khi chết cho những người còn sống thì di chúc không thể thiếu nội dung này. Với nội dung này thì di chúc thật sự trở thành một phương tiện để người để lại di sản thừa kế, quyền sở hữu của mộ người đối với thành quả lao động của mình mới được chuyển dịch từ đời này sang đời khác và đặc biệt ngay cả khi họ chết thì quyền định đoạt đối với tài sản của mình vẫn được pháp luật bảo vệ.

Thứ ba: Di chúc là giao dịch dân sự chỉ có hiệu lực sau khi người để lại di chúc chết: Xuất phát từ việc di chúc chỉ là ý chí đơn phương của người lập ra nó nên người lập di chúc luôn có quyền tự mình thay đổi nội dung đã định đoạt trong di chúc hoặc có quyền hủy bỏ di chúc. Vì vậy, dù người lập di chúc đã lập xong di chúc nhưng vẫn còn sống thì những người thừa kế theo di chúc vẫn không có bất kì một quyền nào đối với tài sản của người lập di chúc, và họ cũng không chắc chắn có được hưởng di sản đó hay không. Mặt khác, pháp luật cũng cho phép nếu sự định đoạt trong di chúc đã lập không còn phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh hiện tại thì người lập di chúc vẫn có quyền sửa đổi, bổ sung hay hủy bỏ di chúc. Vì vậy, để một di chúc phát sinh hiệu lực pháp luật thì đòi hỏi người lập di chúc đã chết.

1.3 Thừa kế theo di chúc.

Thừa kế theo di chúc là việc dịch chuyển tài sản của người đã chết cho người khác còn sống theo quyết định của người đó trước khi chết được thể hiện trong di chúc. Nội dung cơ bản của thừa kế theo di chúc là chỉ định người thừa kế( có thể là cá nhân, tổ chức và đặc biệt cũng có thể là nhà nước) và phân định tài sản, quyền tài sản cho họ, giao cho họ nghĩa vụ tài sản,…

Vấn đề thừa kế theo di chúc đã được quy định cụ thể từ Điều 646 đến Điều 673 trong BLDS- 2005.

2. Những bất cập trong các quy định của BLDS về thừa kế theo di chúc.

2.1 Về cấu trúc các quy định của BLDS về thừa kế theo di chúc.

Đọc qua các điều luật trên có thể nhận thấy nhiều bất hợp lí về trình tự xắp xếp của các điều: rõ ràng điều 650 quy định về các loại di chúc bằng văn bản, điều 651 quy định về di chúc miệng, các điều từ 655đến 657 lại cụ thể hóa các loại di chúc quy định trong điều 650. Một minh chứng khác: tại điều 653 có tên là: “nội dung của di chúc bằng văn bản” nhưng tại khoản 2 điều này lại quy định về hình thức của di chúc: “ Di chúc không được viết tắt hoặc viết bằng kí hiệu,…”. Như vậy đã có sự sáo trộn, không thống nhất trong việc xắp xếp giữa các điều; chưa có sự tách biệt giữa hình thức và nội dung.Điều này dễ gây sự ngắt quãng, khó hiểu cho người đọc.

2.2 Về khái niệm di chúc.

Điều 646 quy định về di chúc: “di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết

Bất cập ở đây là về mặt từ ngữ: tại điều 646 có dùng từ “người khác”, vậy có thể hiểu đối tượng nhận di sản ở đây chỉ có thể là người. trong khi tại điều 635 về người thừa kế thì có quy định đối tượng hưởng thừa kế còn có cơ quan, tổ chức còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế. Hai điều này liệu có mâu thuẫn với nhau?

Mặt khác quy định “chuyển tài sản” chưa cụ thể vì với quy định như vậy sẽ được hiểu là người thừa kế di sản sẽ có toàn quyền định đoạt đối với tài sản (như bán tặng cho, tiêu dùng,…) sau khi người để lại di sản chết. Tuy nhiên nhiều khi người lập di chúc lại không muốn giao hẳn quyền sở hữu cho người thừa kế ví dụ như những trường hợp người để lại kỉ vật, bất động sản có giá trị lâu dài mà họ muốn tài sản của mình được lưu truyền, phát triển từ đời này sang đời khác thì họ có được phép hạn chế quyền của người hưởng di sản hay không? Về phía người hưởng di sản cũng không ít trường hợp sử dụng di sản một cách hoang phí, trái với ý nguyện của người lập di chúc.

Với những phân tích trên, thiết nghĩ nên ghi nhận cho người lập di chúc có quyền lựa chọn hình thức giao dịch, có thể là chuyển quyền sở hữu hay chỉ chuyển quyền chiếm hữu, sử dụng tài sản hay tiếp tục sử dụng tài sản,… theo ý chí của người chết.

2.3 Về chủ thể lập di chúc:

Điều 647 BLDS quy định: “Người đã thành niên có quyền lập di chúc, trừ trường hợp người đó bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức và làm chủ được hành vi của mình” (khoản 1). “Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi có thể lập di chúc nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý”(khoản 2). Quy định trên là căn cứ để xác định chủ thể lập di chúc. chủ thể lập di chúc là người định đoạt tài sản của mình thông qua hành vi của chính mình, vì vậy điều kiện về độ tuổi và năng lực trí tuệ của người lập di chúc là những điều kiện tiên quyết trong việc xác định giá trị pháp lí của di chúc. 

Tuy nhiên, xét trên nhiều phương diện thì Điều 647 vẫn còn điểm bất cập: 

Quy định tại khoản 1 điều này chưa bao quát hết cũng như chưa có sự thống nhất với những quy định về chủ thể trong quan hệ pháp luật dân sự nói chung và chủ thể trong giao dịch dân sự nói riêng. Theo quy định thì người đã thành niên (trừ trường hợp bị mất năng lực hành vi dân sự) có quyền lập di chúc, nhưng lại không quy định những người bị hạn chếNLHVDS theo Điều 23 BLDS thì có được lập di chúc hay không, hay khi lập di chúc có cần sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật hay không?. Điều 23 BLDS quy dịnh: “người nghiện ma túy, nghiện các chất kích thích khác dẫn đến phá tán tài sản của gia đình thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan, cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án có thể ra quyết định tuyên bố là người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự”. tại khản 2 điều này cũng quy định: “… giao dịch dân sự liên quan đến tài sản của ngườibị hạn chế năng lực hành vi dân sự phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật, trừ giao dịch phục vụ nhu cầu sinh hoạt hằng ngày”.

Như vậy, nếu theo quy định tại khoản 1 Điều 647 BLDS thì những người bị hạn chế NLHVDS quy định tại khoản 2 Điều 23 có quyền lập di chúc như một người có NLHVDS đầy đủ hay không?

Quy định tại khoản 2 Điều 647 không những chưa chặt chẽ mà còn thiếu nội dung quan trọng: ở đây chỉ quy định độ tuổi mà không quy định về NLHVDS của người ở độ tuổi từ 15 đến chưa đủ 18 tuổi. 

Mặt khác, trong quy định về việc cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý cho những đối tượng này lập di chúc cũng có những điểm cần xem xét:

- Thứ nhất: Thời điểm mà cha, mẹ, người giám hộ cho họ lập di chúc là khi nào, trước khi họ lập di chúc, sau khi hay trong khi họ đang lập di chúc? hay cả ba thời điểm trên đều có giá trị pháp lí? 

- Thứ hai: Hình thức đồng ý của cha, mẹ, người giám hộ được thể hiện như thế nào? Việc đồng ý cần phải có văn bản riêng hay chỉ cần có bút tích của họ trên bản di chúc? Và chỉ cần kí vào cuối bản di chúc hay phải kí trên từng trang của bản di chúc đó? 

- Thứ ba: Sự đồng ý của cha, mẹ, người giám hộ cho phép cá nhân ở độ tuổi này lập di chúc thì có hay không vi phạm quy định tại Điều 654 BLDS về người làm chứng việc lập di chúc? nếu có thì bản di chúc không có giá trị pháp lí. Còn nếu không thì địa vị pháp lí của cha, mẹ hoặc người giám hộ có mâu thuẫn với quy định tại Điều 654 BLDS,vì tại điều này quy định những trường hợp không thể làm chứng cho việc lập di chúc bao gồm: “1. Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc,; 2. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc; người chưa đủ mười tám tuổi, người không có năng lực hành vi dân sự”. Nếu sự đồng ý của cha, mẹ, người giám hộ trên không thể được hiểu theo nghĩa họ là những người làm chứng. Vì người làm chứng là “người thụ động” cong người cho phép là “người chủ động” cũng không đủ tính thuyết phục. Vì cha, mẹ là người thừa kế theo pháp luật của con (Điều 676 BLDS). Nếu hiểu theo hướng trên thì di chúc của người con thuộc độ tuổi từ đủ mười lăm đến chưa đủ mười tám tuổi được lập ra không có giá trị. Nhưng phải hiểu theo hướng nào thì pháp luật chưa dự liệu.

2.4 Về quyền chỉ định người thừa kế thay thế của người lập di chúc.

Với tư cách là chủ sở hữu tài sản, người lập di chúc có quyền định đoạt tài sản của mình cho những người thừa kế sau khi chết.nhưng trong trường hợp tại (sau) thời điểm mở thừa kế, một trong số những người được hưởng di sản từ chối quyền hưởng di sản, thì theo pháp luật, phần tài sản của người đó sẽ được chia cho các hàng thừa kế theo pháp luật. Tuy nhiên,theo ý chí của người để lại di chúc trước khi chết lại không muốn để lại di sản cho người trong hàng thừa kế này. Như vậy sẽ vi phạm đến ý chí của người để lại di sản. Nhưng trong BLDS hiện nay không có quy định nào về người lập di chúc có quyền chỉ định người thừa kế khác thay thế người thừa kế được chỉ định là người thừa kế trước đó đã từ chối quyền hưởng, không có quyền hưởng hoặc chết trước hay cùng thời điểm với người để lại di sản.

Như vậy, pháp luật nên có quy định mở rộng quyền tự định đoạt của người lập di chúc trong việc chỉ định người thừa kế thay thế người thừa kế được chỉ định trước nhằm đảm bảo hơn nữa quyền tự dịnh đoạt của người lập di chúc được thức hiện theo ý nguyện của mình.

2.5  Về người làm chứng cho việc lập di chúc.

Điều 654 Bộ luật dân sự quy định: “Mọi người đều có thể làm chứng cho việc lập di chúc, trừ những người sau đây:1. Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc;2. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc;3. Người chưa đủ mười tám tuổi, người không có năng lực hành vi dân sự.”

Như vậy, ngoài những người không được làm chứng di chúc quy định ở khoản 1, khoản 2 thì ở khoản 3, Điều 654 Bộ luật Dân sự mới chỉ đề cập đến người chưa thành niên (Điều 18) và người chưa đủ sáu tuổi (Điều 21). Nếu quy định như vậy thì trong số những người không được làm chứng di chúc chúng ta thấy thiếu một số các chủ thể  khác mà các chủ thể này đóng vai trò rất quan trọng trong các giao dịch dân sự đó là các chủ thể được quy định tại Điều 22 (Người mất năng lực hành vi dân sự), Điều 23 (Người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự) của Bộ luật Dân sự và người không biết chữ.

Vậy khi một  người đã trưởng thành nhưng họ lại bị bệnh tâm thần hoặc mắc các bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình, hoặc khi họ nghiện ma túy ,hay một người không biết đọc, không biết viết (ngoại trừ biết viết tên của mình) thì việc họ đứng ra làm chứng cho di chúc có thực sự khách quan hay không?Hiện tại, theo BLDS2005 thì  những người không được làm chứng di chúc không bao gồm những chủ thể được quy định tại Điều 22, Điều 23 BLDS và người  không biết chữ. Điều này đồng nghĩa với việc các chủ thể này có thể làm chứng di chúc được vì luật không quy định.Nhưng để những người như thế này mà làm chứng di chúc thì liệu di chúc có giá trị pháp lí hay không?Điều này cần thiết để các nhà lập pháp xem xét lại.

2.6 Về năng lực của người lập di chúc.

Điều kiện để di chúc hợp pháp được quy định tại Điều 653- BLDS. Tại Mục a/khoản 1 điều này có quy định: “Người lập di chúc phải minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép”. Vậy căn cứ nào để xác định một người là trong trạng thái là minh mẫn, sáng suốt?cũng rất khó để xác định việc họ có bị đe dọa, cưỡng ép trong khi lập di chúc hay không.Điều này chưa được quy định cụ thể dẫn đến những trường hợp tranh chấp di sản thừa kế trên thực tế. Ví dụ trường hợp ông A có hai người con là B và C đều đã trưởng thành và có đầy đủ khả năng lao động. trước khi chết, ông đã lập di chúc để lại toàn bộ di sản cho C. sau đó, B đưa ra kết quả của bệnh viện xác nhận ông A bị chứng rối loạn tâm lí đã được cấp từ ba tháng trước và yêu cầu vô hiệu di chúc để chia lại di sản. vậy trong trường hợp này cần giải quyết như thế nào, làm thế nào để xác định được trong thời gian lập di chúc ông A là hoàn toàn minh mẫn? 

Trường hợp khác, khi con người đến tuổi già hoặc gặp hoạn nạn có thể dẫn đến cái chết (tai nạn, đau ốm lâu ngày…) họ sẽ lập di chúc phân chia tài sản để tránh tranh chấp sau này. Nhưng tại K3/652- BLDS quy định “…người bị hạn chế về thể chất hoặc không biết viết chữ phải được người làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực”.như vậy trong tình huống một người đau ốm, sức khỏe yếu tuy nhiên vẫn minh mẫnvà tự mình có thể lập di chúc viết tay nhưng không có người làm chứng và không được công chứng thì di chúc vô hiệu. Quy định trên mâu thuẫn với Đ 655 BLDS- di chúc bằng văn bản không có người làm chứng thì người lập di chúc phải tự viết tay và kí vào bản di chúc- trường hợp này di chúc không công chứng, chứng thực nhưng vẫn có hiệu lực pháp luật. 

Như vậy, pháp luật có hay không nên quy định về tình trạng thể chất của người lập di chúc; và nếu có thì cần quy định thế nào để phù hợp với thực tiễn và dự liệu được các trường hợp có thể xảy ra.

2.7 Di chúc miệng.

Về di chúc miệng đã được quy định tại Đ 651 và Đ 652- BLDS. Theo đó: “trong trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa do bênh tật hoặc các nguyên nhân khác mà không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng” ( khoản 1/ điều 651). “Di chúc miệng được coi là hợp pháp, nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau đó những người làm chứng ghi chép lại, cùng kí tên hoặc điểm chỉ.Trong thời hạn năm ngày, kể từ ngày người lập di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng hoặc chứng thực”. (khoản 5/ điều 652). Ở đây có hai vấn đề ở chỗ: 

Thứ nhất: trường hợp di chúc miệng có người làm chứng nhưng sau năm ngày chưa được công chứng thì di chúc không có hiệu lực pháp luật. Như vậy có làm mất đi tính định đoạt của người lập di chúc đối với tài sản của mìnhvà người được hưởng di sản theo di chúc đó có chịu thiệt hay không.

Mặt khác, hiện nay trong cuộc sống, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, việc người đang hấp hối, trong cơn nguy kịch mới để lại lời chăn chối cho con cháu về việc phân chia tài sản của mình sau khi chết, lúc này ở đây chỉ có những người là con cháu có quan hệ thân thiết, gần gũi. Trong trường hợp đó, cùng với nhiều lí do khác mà không thể tìm đủ hai người làm chứng với đủ những điều kiện mà pháp luật quy định, như vậy, lời chăn chối của họ cũng được coi là một di chúc miệng nhưng lại không dược pháp luật thừa nhận. việc này rất dễ dẫn đén những tranh chấp về sau của những người thừa kế.

Thứ hai: luật quy định: “… người làm chứng ghi chép lại, cùng kí tên hoặc điểm chỉ”. Vậy việc cùng kí tên, điểm chỉ ở đây phải được hiểu như thế nào? Chỉ cần có hai chữ kí của hai người làm chứng được thể hiện trên bản di chúc là được hay hai người đó phải kí ở cùng một thời điểm, nếu họ kí ở hai thời diểm khác nhau thì di chúc có hiệu lực không. Việc này vẫn chưa được quy định cụ thể.

Một bất cập khác trong quy định này đó là về thời hiệu phát sinh hiệu lực của di chúc miệng: theo quy định của pháp luật nói chung thì thời điểm phát sinh hiệu lực là thời điểm mở thừa kế- tức thời điểm người để lại di chúc chết. nhưng trong trường hợp di chúc miệng quy định: “…người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau đó những người làm chứng ghi chép lại, cùng kí tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn năm ngày, kể từ ngày người lập di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng hoặc chứng thực”.  vậy nếu trong trường hợp trong 5 ngày đó người lập di chúc miệng chết mà những người làm chứng chưa lập di chúc thành văn bản-  tức chưa hoàn thành thủ tục của một di chúc miệng thì di chúc đó có được công nhận không, và thời điểm mở thừa kế là khi nào? Tính từ thời điểm người đó chết hay sau khi bản di chúc được chứng thực, công chứng?  vấn đề này hiện chưa được quy định cụ thể nên dễ gây ra nhiều cách hiểu khác nhau gây khó khăn cho việc áp dụng cũng như dễ gây tranh chấp giữa những người thừa kế.

2.8 Di chúc chung vợ chồng.

Trong BLDS 2005 đã cho phép vợ chồng được lập di chúc chung để định đoạt tài sản chung của hai vợ chồng. Và trên thực tế, việc lập di chúc chung của vợ chồng ngày càng phổ biến nhằm bảo toàn tài sản cho con cháu của mình. Xong xoay quanh vấn đề này còn nảy sinh khá nhiều vướng mắc pháp lí chưa có hướng giải quyết.

- Thứ nhất: về hình thức di chúc chung vợ chồng: theo điều 655 BLDS 2005 quy định về di chúc bằng văn bản không có người làm chứng thì yêu cầu người lập di chúc phải tự viết tay và kí vào bản di chúc. Vậy trong trường hợp di chúc chung vợ chồng thì phải do cả hai vợ chồng cùng viết, hay mỗi người viết một phần của di chúc rồi cùng kí tên vào di chúc. Hay di chúc chỉ do người vợ hoặc người chồng viết còn người kia chỉ kí tên, điểm chỉ vào từng trang của di chúc thì có hợp pháp hay không? Hoặc mỗi người viết một đoạn nói về nội dung định đoạt tài sản của mình sau đó cùng kí tên vào di chúc … ?đây cũng là vấn đề chưa được pháp luật quy định rõ.

- Thứ hai: về sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ di chúc chung vợ chồng.

Điều 664 quy định về sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ di chúc chung vợ chồng. theo đó:  vợ chồng có thể sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ di chúc chung bất cứ lúc nào; khi vợ hoặc chồng muốn sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ di chúc chung thì phải được sự đồng ý của người kia, nếu một người đã chết thì người kia chỉ có thể sửa đổi, bổ sung, di chúc liên quan đến phần tài sản củamình.

Với quy định này, nếu một bên vợ hoặc chồng vì lý do nào đó mà bắt buộc phải sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ di chúc chung đã lập nhưng không được sự đồng ý của người kia, thì việc sửa đổi, bổ sung đó sẽ không được pháp luật chấp nhận. Thiết nghĩ, quy định này đã xâm phạm quyền tự do định đoạt tài sản của người lập di chúc, xâm phạm tới những lợi ích chính đáng của cá nhân khi cấm họ đưa ra những quyết định cá nhân nhằm bảo đảm lợi ích cho mình.

Mặt khác, quy định của khoản 2 Điều 664 BLDS cũng thiếu nhất quán vì không cho phép một bên tự ý sửa đổi, bổ sung di chúc khi vợ chồng còn sống nhưng lại cho phép một bên còn sống có quyền sửa đổi, bổ sung phần di chúc liên quan đến phần tài sản của mình khi một bên vợ hoặc chồng đã chết. Điều này được nhiều chuyên gia cho là vướng mắc lớn nhất bởi lẽ khi vợ hoặc chồng chết trước thì người còn lại cũng như người thừa kế theo di chúc không thể định đoạt di sản như bán, thế chấp… Có việc này bởi di chúc chung của vợ chồng chủ yếu định đoạt nhà, đất. Nhà, đất là tài sản thuộc sở hữu chung của vợ chồng, chưa phân định phần nào là sở hữu của mỗi người nên khi một người chết trước thì không thể công chứng việc mua bán phần tài sản thuộc sở hữu của người còn sống được. Mặt khác, theo luật di chúc chung chỉ có hiệu lực sau khi cả vợ chồng cùng chết hoặc người sau cùng chết. Do vậy, khi một trong hai người vẫn còn sống thì chưa thể làm thủ tục khai nhận thừa kế hoặc thỏa thuận phân chia di sản. điều này ảnh hưởng đến lợi ích của người còn sống cũng như những người trong diện thừa kế.

Chẳng hạn trường hợp của ông V.T.H ở TP Tân An (Long An): Vợ chồng ông lập di chúc để lại căn nhà đang ở cho người con gái sống độc thân. Năm 2006, vợ ông H. bệnh nặng qua đời. Hai năm sau, ông H. bị tai biến, nằm liệt tại chỗ. Việc chữa trị, chăm sóc ông rất tốn kém trong khi chỉ một tay người con gái bươn chải. Nợ nần chồng chất, ông H. và con bàn nhau bán nhà trả nợ, còn lại mua một căn nhà nhỏ để cha con sống và có dư một ít tiền làm vốn cho người con mua bán sinh nhai.Sau đó, người con đem hồ sơ nhà đất và tờ di chúc ra phòng công chứng khai nhận di sản thì bị từ chối. Theo phòng công chứng, đây là di chúc chung của vợ chồng nên khi ông H. còn sống thì di chúc chưa có hiệu lực. Ông H. muốn thay đổi nội dung di chúc nhằm có thể tự bán phần một nửa căn nhà của ông nên nhờ cậy một luật sư tư vấn miễn phí. Tuy nhiên, luật sư cho biết một nửa căn nhà của ông gắn liền với phần tài sản của người vợ đã mất, mặt khác theo luật, khi sửa đổi di chúc chung của vợ chồng thì không được làm thay đổi bản chất nội dung của di chúc. Nghĩa là dù ông H. có định đoạt lại nửa căn nhà phần ông thế nào thì cũng không thể thay đổi, hủy bỏ việc cho người con gái căn nhà đó được. tình thế này khiếp cha con ông H mắc dù có tài sản mà phải sống trong cảnh khó khăn.

- Thứ ba: về thời hiệu mở thừa kế.

Theo phân tích của một vị thẩm phánTòa Dân sự TAND TP.HCM cho rằng: Thời hiệu khởi kiện thừa kế là 10 năm kể từ thời điểm mở thừa kế. Như vậy hết 10 năm mà một trong hai người lập di chúc vẫn còn sống thì thời hiệu khởi kiện xin chia thừa kế đối với phần di sản của người chết trước cũng không còn. Giả sử nếu di chúc chung đó không hợp pháp mà những người thừa kế không biết để khởi kiện kịp thời thì đến khi người lập di chúc sau cùng chết, thời hiệu khởi kiện không còn thì quyền lợi của người thừa kế coi như bị bỏ lửng… lúc này quyền lợi của người được hưởng thừa kế sẽ được pháp luật bảo vệ thế nào cũng chưa được quy định rõ.

2.9 Về di sản dùng vào việc thờ cúng, di tặng.

Thờ cúng là phong tục từ xa xưa của người dân Việt Nam và đến giờ vẫn được tôn trong.Vấn đề di sản dùng vào việc thờ cúng được quy định tại điều 670 BLDS 2005.Tuy nhiêu, vấn đề này vẫn còn nhiều điểm cần làm rõ.

Thứ nhất: ngay tại khoản 1- Điều 670 quy định: “… người lập di chúc có thể để lại một phần di sản vào việc thờ cúng…” nhưng lại không quy định rõ một phần là bao nhiêu, nó được xác định trên cơ sở nào, một phần đó có thể được ghi trong di chúc xong nếu không nói rõ là bao nhiêu phần thì thì lấy căn cứ nào để phân định? do pháp luật phân định hay do thỏa thuận giữa những người thừa kế?... đó là những vấn đề mà Luật cần quy định rõ ràng hơn.

Thứ hai: điểm khác biệt của di sản dùng vào việc thờ cúng là sau khi người chết để lại di sản, di sản dùng vào việc thờ cúng sẽ không thuộc quyền sở hữu của bất kì người thừa kế nào, mặt khác, điều 670 cũng đã quy định “trong trường hợp người lập di chúc có để lại một phần di sản dùng vào việc thờ cúng thì phần di sản đó không được chia thừa kế và được giao cho một người đã được chỉ định trong di chúc quản lí để thực hiện việc thờ cúng…” như vậy, di sản dùng vào việc thờ cúng cũng không thuộc quyền sỏ hữu của người quản lí, người này chỉ có nghĩa vụ quản lí để dùng vào việc thờ cúng. Vậy ví dụ như diện tích nhà và đất ở được dùng vào việc thờ cúng sẽ xác định là cấp cho ai? thủ tục giấy tờ như thế nào? Giấy tờ đó gọi là gì… như vậy, BLDS, Luật nhà ở và Luật Đất đai cần quy định thống nhất về vấn đề này.

Thứ ba: trường hợp người để lại di sản thờ cúng đồng thời cũng để lại nghĩa vụ tài sản thì phần di sản dùng để chia thừa kế hay phần di sản dùng vào việc thờ cúng sẽ được dùng để thanh toán nghĩa vụ? thêm nữa, phần di sản dùng vào việc thờ cúng sẽ được tính theo tỉ lệ của phần tài sản trước khi thực hiện nghĩa vụ hay sau khi đã thanh toán hết nghĩa vụ? nếu sau khi thanh toán nghĩa vụ mà không còn di sản để dùng thờ cúng nữa thì sẽ giải quyết như thế nào? Quy định của pháp luật hiện nay là chưa rõ ràng có thể dẫn đến tình trạng người lập di chúc lạm dụng quyền của mình để lại phần lớn di sản thờ cúng thì quyền lợi của những người có liên quan sẽ bị ảnh hưởng.

Thứ tư:  theo quy định của pháp luật thì: “trong trường hợp tất cả người thừa kế theo di chúc đều đã chết thì di sản dùng để thờ cúng sẽ được về người đang quản lí hợp pháp di sản trong số những người thuộc diện thừa kế theo pháp luật”, Điều này là chưa hợp lí vì người quản lí di sản có thể được chỉ đinh trong di chúc mà không phải người thuộc diện thừa kế theo pháp luật. và nếu xét trong mối liên quan với thời hiệu khởi kiện về thừa kế và điều 247 BLDS về xác lập quyền sở hữu theo thời hiệu thì thời gian quản lí hợp pháp là bao lâu để di sản thờ cúng thuộc về họ?

Điểm bất cập nữa ở đây là việc chưa có quy định nào của pháp luật về loại di sản thờ cúng đã được lập sẵn từ đời trước sau đó chuyển giao cho người hiện tại đang lập di chúc quản lí. Nếu người này không lập di chúc để truyền lại di sản thờ cúng đó cho con cháu thì sẽ dận đến hai cách xác định khác nhau- hoặc vẫn coi là di sản thờ cúng, hoặc sẽ được chia theo pháp luật vì đó là tài sản không được định đoạt trước trong di chúc.

Bên cạnh đó cũng không quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của người quản lí di sản thờ cúng, vì thế không có cơ sở để xác định việc một người có vi phạm nghĩa vụ thờ cúng hay không ( ví dụ trong viecj tổ chức cúng dỗ, hương hỏa, chăm lo phần mộ hay sử dụng di sản thờ cúng vào mục dích cá nhân…) các nội dung này hiện chưa được đề cập trong BLDS dẫn đến thiếu căn cứ áp dụng khi giải quyết các tranh chấp liên quan đến di sản thờ cúng.

Về di tặng, Điều 671 Bộ luật Dân sự (BLDS) năm 2005 đã quy định: “1. Di tặng là việc người lập di chúc dành một phần di sản để tặng cho người khác. Việc di tặng phải được ghi rõ trong di chúc. 2. Người được di tặng không phải thực hiện nghĩa vụ tài sản đối với phần được di tặng, trừ trường hợp toàn bộ di sản không đủ để thanh toán nghĩa vụ tài sản của người lập di chúc thì phần di tặng cũng được dùng để thực hiện phần nghĩa vụ còn lại của người này”. Như vậy quy định này không quy định người được hưởng di sản di tặng phải chịu bất cứ một nghĩa vụ gì là không hợp lí vì có thể bị người lập di chúc lợi dụng để tẩu tán tài sản hoặc trốn tránh nghĩa vụ thanh toán một cách hợp pháp hay di tặng một khối tài sản lớn nhằm tránh cho người thừa kế di sản khỏi những nghĩa vụ phải thanh toán.

Quy định này còn tạo ra sự bất bình đẳng giữa các chủ thể được hưởng di sản theo di chúc: người thừa kế thì phải chịu nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại trong phạm vi di sản được nhận còn người được di tặng thì lại không phải chịu nghĩa vụ đối với phần được di tặng. Nếu di chúc để lại di sản dùng vào việc thờ cúng, di tặng và cả nghĩa vụ thanh toán thì phải căn cứ vào ý nghĩa thiêng liêng của di sản dùng vào việc thờ cúng , để di sản thờ cúng đúng nghĩa là sự tiếp nối, lưu truyền cho hậu thế thì không nên trừ vào phần di sản thờ cúng mà nên lấy từ phần di tặng để thanh toán nghĩa vụ.

2.10 Về nội dung của di chúc.

Điều 646 quy định sự thể hiện ý chí của người lập di chúc nhằm chuyển tài sản của mình sang người khác sau khi chết nhưng tại thời điểm lập di chúc có một số trường hợp tài sản chưa thuộc quyền sở hữu của người lập di chúc hoặc là tài sản người lập di chúc sẽ có sau khi chết ( ví dụ như quyền sử dụng đất đang trong thời gian hoàn tất thủ tục giấy chứng nhận, tài sản mà người lập di chúc đang tranh chấp mà sau đó được bản án, quyết định có hiệu lực của tòa án xác định là của người đó,…) thì di chúc có được công nhận hay không? Thực tế những tranh chấp hợp đồng do người lập di chúc giao kết nhưng đang thưc hiện họ đã không may qua đời mà không có thỏa thuận từ đầu là người thừa kế sẽ được tiếp tục thay thế.

2.11 Về giải thích nội dung di chúc.

Theo phân tích ở trên, di chúc là hành vi pháp lí đơn phương thể hiện ý chí định đoạt tài sải của người để lai di sản cho chủ thể khác. Do nhiều yếu tố tác động, không phải lúc nào ý chí đích thực và sự thể hiện ra bên ngoài cũng rành mạch dễ hiểu. vì thế cần có sự giải thích nội dung di chúc để đảm bảo ý nguyện của người để lại tài sản.

Theo điều 673 về giải thích nội dung di chúc thì người công bố di chúc cùng với những người thừa kế theo di chúc có quyền “ giải thích nội dung di chúc dựa trên ý nguyện đích thực trước đây của người chết” và nếu không thống nhất thì có quyền coi như không có di chúc. quy định như vậy liệu có quá suy diện chủ quan vì nhiều nguiowf giữ bí mật về di chúc đến khi họ qua đời mới công bố thì không ai có thể biết ý nguyện đích thực trước đây của họ, và ý nguyện “ trước đây” của người để lại di chúc được tính từ mốc thời gian nào. Mặt khác, quy định này làm cho nội dung di chúc dễ bị phủ nhận một cách dễ dàng.

Bên cạnh đó, quy định những người thừa kế theo di chúc có quyền giải thích nội dung di chúc vẫn có điểm không thỏa đáng. Bởi lẽ việc giải thích nội dung di chúc là một việc khó, đòi hỏi người giải thích phải có hiểu biết pháp luật, có kiến thức văn hoă xã hội mới có thể giải thích được mà không vi phạm các quy định của pháp luật. nhưng theo điều này thì luật đã trao quyền cho người công bố di chúc và những người thừa kế mà không đòi hỏi ở họ bất kì điều kiện nào . Như vậy tức là người chưa thành niện, người bị hạn chế về năng lực hành vi dân sự,… đều thuộc diện mà điều luật quy định là có quyền giải thích di chúc? điều này phải chăng là bất hợp lí!

3. Giải pháp hoàn thiện. 

Như vậy, qua nhưng nghiên cứu trên đã thấy được phần nào những bất cập trong quy đinh của pháp luật hiện hành về vấn đề thừa kế theo di chúc. vì vậy , cần có những giải pháp cụ thể để hoàn thiện các quy định của pháp luật về vấn đề này. Với tư cách là một sinh viên chưa có nhiều nghiên cứu, đánh giá sâu sắc về vấn đề này nên chưa thể có cách đánh giá chính xác cũng như đưa ra những giải pháp thiết thực cho những vấn đề đã nêu ở trên. Xong, qua những tìm hiểu, nghiên cứu của bản thân về những bất cập trên , em xin đưa ra một số những ý kiến góp ý của các chuyên gia, những người nghiên cứu có kinh nghiệm cũng như kiến thức chuyên ngành đã đóng góp cho vấn đề trên.

Thứ nhất: về vấn đề chủ thể lập di chúc: theo ý kiến của TS. Phùng Trung Tập đề xuất thì nên:

- Sửa khoản 2 Điều 647 BLDS: “ngời từ đủ mười lăm tuổi đến dưới mười tám tuổi có thể lập di chúc, nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý bằng văn bản hoặc có bút tích của cha, mẹ hoặc người giám hộ vào cuối bản di chúc của người ở độ tuổi này lập ra”.

- “sự đồng ý của cha, mẹ hoặc của ngươi giám hộ cho người từ đủ mười lăm tuổi đến dưới mười tám tuổi lập di chúc được thực hiện trước khi, trong khi hoặc sau khi di chúc được lập ra đều có giá trị pháp lí”.

- Bổ sung khoản 3 Đều 647 BLDS: “Quy định tại khoản 2 điều này không được áp dụng đối với người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự theo quy định tại Điều 23 của Bộ luật này”.

Thứ hai: về người làm chứng cho việc lập di chúc: 

- Pháp luật nên quy định điều kiện của người làm chứng cho việc lạp di chúc phải là người có đủ năng lực hành vi dân sự, không thuộc các hàng thừa kế theo pháp luật; không có quyền lợi liên quan đến nội dung di chúc. người viết hộ di chúc phải từ đủ 18 tuổi trở lên và cần ghi rõ tên tuổi, địa chỉ, lí do viết hộ di chúc.

- Trong trường hợp đặc biệt, người thừa kế theo pháp luật và người viết hộ di chúc đồng thời có thể là người làm chứng cho việc lập di chúc nếu di chúc không ghi nhận quyền lợi cho họ và không có tranh chấp về vấn đề này.

- Người có thẩm quyền công chứng, chứng thực di chúc đồng thời là người làm chứng cho việc lập di chúc nếu di chúc được lập tại cơ quan công chứng.

- Yêu cầu chung đối với nười làm chứng cho việc lập di chúc là phải có lời xác nhận về tình trạng sức khỏe, tinh thần của người lập di chúc là minh mẫn, sáng suốt, xác nhận nội dung di chúc đã được ghi chép đúng với ý nguyện của người lập di chúc và ghi rõ ngày, giờ, địa điểm làm chứng, họ tên, địa chỉ người làm chứng.

Thứ ba: về di chúc chung vợ chồng: với những bất cập đã nêu trên luật nên có những thay đổi bổ sung theo hướng:

- Về hình thức: Hình thức của di chúc chung vợ chồng được thực hiện bằng văn bản, di chúc chung vợ chồng do vợ hoặc chồng viết còn người kia chỉ kí tên, điểm chỉ vào từng trang của di chúc thì di chúc vẫn được coi là có hiệu lực pháp luật.

- Về sửa đổi, bổ sung di chúc chung của vợ chồng: Trong trường hợp này, di chúc do nhiều người cùng lập, nó khác với di chúc do một cá nhân lập do đó sẽ có rất nhiều vấn đề nảy sinh. Theo quy định chung thì người lập di chúc có thể lập di chúc qua hình thức di chúc miệng hoặc di chúc bằng văn bản. Song trên thực tế cho thấy, các hình thức và thủ tục để lập di chúc cá nhân không phải lúc nào cũng áp dụng phù hợp cho di chúc chung vợ chồng. Do đó, di chúc chung vợ chồng cần được quy dịnh thành một chế định riêng chứ không thể áp dụng chung với di chúc do cá nhân lập. Vấn đề này chưa được quy định trong BLDS 2005, đây là một thiếu sót cần được khắc phục. Vì vậy, pháp luật nên quy định hình thức riêng cho di chúc chung của vợ chồng, chứ không thể áp dụng như di chúc của cá nhân lập…. 

- Thứ tư: về di sản dùng vào việc thờ cúng, di tặng: Vấn đề này cần cần sửa đổi, bổ sung quy định tài đoạn cuối Khoản 1 Điều 670 BLDS 2005 theo hướng quy định rõ: sau khi hết thời hiệu quy định tại Điều 247 về xác lập quyền sở hữu theo thời hiệu thì di sản đó thuộc về người đang quản lí hợp pháp di sản, không nhất thiết phải là người thuộc diện thừa ké theo pháp luật vì di sản đó có thể được giao cho một người bất kì quản lí. Nếu không có người nhận thì di sản dó thuộc về Nahd nước. nên cho phép trong mọi trường hợp người lập di chúc được để lại một phần di sản dùng vào việc thờ cúng, với tỉ lệ tương thích với klhoois tài sản và nghĩa vụ họ để lại.

Vậy có thể bổ sung diều 670 BLDS như sau: “Người lập di chúc có quyền để lại di sản dùng vào việc thờ cúng; nếu di chúc không phân định rõ phần di sản dùng vào việc thờ cúng thì những người thừa kế có quyền thỏa thuận hoặc do tòa án xác định song không được vượt quá một suất thừa ké theo pháp luật”.

Có thể thấy, mặc dù người được di tặng và người thừa kế theo di chúc có sự khác nhau về tư cách thực hiện nghĩa vụ tài sản mà người chết để lại nhưng họ đều được hưởng một phần tài sản của người lập di chúc. Vậy, pháp luật có nên quy định về điều kiện của người được di tặng: trong trường hợp người được di tặng có những hành vi bất xứng như những người thừa kế khác theo quy định tại Điều 643 thì vẫn được hưởng di tặng hay bị Tòa án tước quyền đó? Vấn đề này theo TS. Nguyễn Văn Tuyết đã phân tích trong luận án tiến sĩ của mình thì người được di tặng là người hưởng một phần di sản theo di chúc, vì thế nêu có các hành vi theo quy định tại Khoản 1 Điều 643 họ cũng bị tước quyền hưởng di tặng.

Mặt khác, để đảm bảo quyền lợi cho người thứ ba trong một số giao dịch cũng như đảm bảo công bằng cho những người thừa kế thì pháp luật nên chăng cần quy định người được di tặng, tặng cho cũng phải thực hiện nghĩa vụ về tài sản di người chết để lại.

Thứ năm: Về nội dung di chúc: với những bất cập trên, theo quan điểm của TS.Trương Thị Huệ cho rằng tài sản của người chết phát sinh sau thời điểm mở thừa kế cũng được xác định là di sản thừa kế vì tài sản này phát sinh từ những quan hệ pháp luật mà người để lại di sản xác lập khi còn sống. 

Thứ sáu: Về vấn đề giải thích nội dung di chúc: Luật cần thu hẹp phạm vi những người có đủ khả năng có thể giải thích di chúc. theo đó, nên quy định điều kiện về độ tuổi, NLHVDS cũng như khả năng hiểu biết của người có quyền giải thích nội dung di chúc. theo đó, có ý kiến kiến nghị cho rằng cần sửa đổi Điều 673 BLDS như sau: “Khi di chúc có những vấn đề dẫn đến những cách hiểu không thống nhất thì những người thừa kế có đủ NLHVDS có quyền cùng nhau giải thích nội dung di chúc, nếu không thống nhất được thì có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết”. 

KẾT LUẬN

Quan hệ thừa kế với ý nghĩa là một phạm trù kinh tế có mầm mống và xuất hiện ngay trong thời kì sơ khai và phát triển song song cùng  xã hội loài người, quyền thừa kế là một cơ bản của công dân được pháp luật của các quốc gia ghi nhận. Hiện nay ở nước ta, các chế định về thừa kế nói chung và vấn đề thừa kế theo di chúc nói riêng đã được quy định khá rõ trong BLDS 2005. Xong với nhu cầu phát triển ngày càng cao cũng như những quan hệ xã hội phát sinh ngày càng phức tạp thì đòi hỏi những chế định này cần được hoàn thiện hơn nữa để có thể điều chỉnh hết những tình huống phát sinh trong thực tế.

Trên đây là những nghiên cứu của em về vấn đề thừa kế theo di chúc, những bất cập của nó cũng như một số ý kiến giải pháp hoàn thiện. bài viết không tránh khỏi những sai sót, rất mong thầy cô góp ý để bài làm được hoàn thiện hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ luật dân sự 2005, nhà xuất bản Chính trị Quốc gia,2012.

2. Trường Đại học Luật Hà Nội,Giáo trình Luật dân sự Việt Nam tập 1, nhà xuất bản Công an nhân dân, 2012.

3. Lê Đình Nghị (chủ biên), giáo trình Luật dân sự Việt Nam tập 1, nhà xuất bản giáo dục,2009

4. Phùng Trung Tập, Luật thừa kế Việt Nam, nhà xuất bản giáo dục,2008

5. Nguyễn Minh Tuấn, pháp luật thừa kế của Việt Nam- những vấn đề lí luận và thực tiễn,nhà xuất bản Lao động xã hội, 2009.

6. Một số vấn đề về thừa kế theo di chúc và thực tiện giải quyết tranh chấp về thừa kế theo di chúc tại Tòa án nhân dân tỉnh Cao Bằng, luận văn thạc sĩ luật học, Lương Thị Hợp, trường Đại học Luật Hà Nội, hà Nội, 2012.

7. Người lập di chúc và quyền của người lập di chúc, hóa luận tốt nghiệp, Đào Thị Nhuận, trường Đại học Luật Hà Nội, hà Nội, 2011.

8. Tạp chí Tòa án. Tào án nhân dân tối cao, số 03/2005, quy định về người lập di chúc,TS. Phùng Trung Tập.

Traloitructuyen.com cũng giúp giải đáp những vấn đề sau đây: